خلاصه

این مقاله به بررسی الگوی جهانی «حقوق رسانه‌های آنلاین» با تمرکز بر پلتفرم‌های VOD، IPTV و AOD  می‌پردازد و تلاش دارد چشم‌اندازی متوازن از حقوق عامه، حقوق پلتفرم‌ها و الزامات دولت‌ها ترسیم کند. در شرایطی که تحولات دیجیتال به‌طور فزاینده‌ای مرزهای سنتی رسانه و تنظیم‌گری را درهم شکسته، نیاز به چارچوبی جامع و تطبیقی بیش از پیش احساس می‌شود.

از یک‌سو، حقوق عامه کاربران شامل حریم خصوصی، دسترسی برابر، شفافیت فرایندها، امکان اعتراض و دسترس‌پذیری خدمات، بنیان اصلی اعتماد عمومی به رسانه‌های آنلاین است. از سوی دیگر، حقوق پلتفرم‌ها در قبال دولت‌ها همچون مصونیت‌های مسئولیتی مشروط (Safe Harbor)، تضمین دسترسی منصفانه به بازار، شفافیت متقابل و برخورداری از چارچوب‌های حمایتی برای تنوع فرهنگی و تولید محتوا، شرط بقای نوآوری و پایداری اقتصادی این صنعت محسوب می‌شود.

این پژوهش با مرور مقررات بین‌المللی نظیر (GDPR حفاظت از داده‌های شخصی)، (DSA قانون خدمات دیجیتال) و (AVMSD دستورالعمل خدمات رسانه‌ای صوتی _ تصویری)، و نیز با استناد به اصول یونسکو و اصول راهنمای سازمان ملل، نشان می‌دهد که الگویی نسبتاً بالغ برای برقراری توازن میان سه‌گانه‌ی آزادی بیان، ایمنی آنلاین و نوآوری فناورانه شکل گرفته است.

همچنین در بخش پایانی مقاله، یک Checklist اجرایی برای سیاست‌گذاران اتحادیه و تصمیم‌گیران بومی ارائه می‌شود تا بتوانند با بهره‌گیری از تجارب جهانی، چارچوب‌های عملیاتی خود را در حوزه رسانه‌های آنلاین طراحی و بومی‌سازی کنند.

به‌طور خلاصه، مقاله حاضر نه‌تنها یک تحلیل نظری از روابط میان کاربران، پلتفرم‌ها و دولت‌ها ارائه می‌دهد، بلکه نقشه راهی کاربردی برای تنظیم‌گری هوشمند در اکوسیستم رسانه‌های دیجیتال فراهم می‌سازد.

مقدمه

رسانه‌های برخط در قالب پلتفرم‌های VOD، IPTV  و  AOD طی یک دهه اخیر، نه‌تنها ساختار عرضه و مصرف محتوا را دگرگون کرده‌اند، بلکه مناسبات میان دولت‌ها، شهروندان و ارائه‌دهندگان خدمات را نیز به عرصه‌ای تازه از حقوق عمومی و تنظیم‌گری وارد کرده‌اند. در این بستر، «حقوق عامه» به معنای حقوق بنیادین مردم در قبال دسترسی آزاد، ایمن و برابر به محتوا، و «حقوق پلتفرم‌ها» به‌مثابه حقوق مشروع آن‌ها در برابر دولت‌ها، در یک رابطه متقابل و توازن‌جویانه تعریف می‌شوند.

بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که نظام‌های حقوقی پیشرو، از جمله اتحادیه اروپا، چارچوب‌های جامع و الزام‌آوری برای این توازن وضع کرده‌اند. مقررات حفاظت از داده‌های عمومی (GDPR) حق کنترل کاربران بر داده‌های شخصی را تضمین می‌کند؛ قانون خدمات دیجیتال (DSA) فرآیندهای منصفانه مدیریت محتوا، شفافیت الگوریتمی و مسئولیت متناسب پلتفرم‌ها را تبیین می‌سازد؛ و دستورالعمل خدمات رسانه‌های دیداری _ شنیداری (AVMSD) نیز بر شفافیت هویتی، سهم محتوای بومی و دسترس‌پذیری تأکید دارد. در کنار این‌ها، «اصول راهنمای سازمان ملل در کسب‌وکار و حقوق بشر» و اسناد یونسکو در باب حکمرانی دیجیتال، بُعد فرامِلی و حقوق بشری این حوزه را برجسته ساخته‌اند.

در مقابل، در ایران بستر حقوقی مرتبط با رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر عمدتاً ذیل قوانین کلان (همچون قانون اساسی) به‌ویژه اصول ناظر بر حقوق عمومی، آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات، (قانون جرایم رایانه‌ای)، قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و قوانین مربوط به حریم خصوصی و داده‌های شخصی در حال تدوین شکل گرفته است. همچنین سیاست‌های تنظیم‌گرانه سازمان صدا و سیما، ساترا و شورای عالی فضای مجازی نقش محوری در مدیریت این حوزه دارند. با این حال، فقدان یک قانون جامع مشابه  GDPRیا DSA، چالش‌هایی چون عدم شفافیت در مسئولیت پلتفرم‌ها، ابهام در سازوکارهای شکایت و اعتراض کاربران، و ضعف در استانداردهای حفاظت از داده و بی‌طرفی شبکه را به همراه آورده است.

این مقایسه نشان می‌دهد که در ایران، اگرچه تلاش‌هایی برای حمایت از حقوق عامه (مانند مصوبات مرتبط با صیانت از داده‌ها و حقوق مصرف‌کننده) و نیز حقوق پلتفرم‌ها (مانند حمایت‌های دانش‌بنیان و معافیت‌های مالیاتی) صورت گرفته است، اما هنوز نظام حقوقی یکپارچه و تطبیق‌پذیر با الگوهای بین‌المللی شکل نگرفته است. همین خلأ، ضرورت بهره‌گیری از تجربه‌های تطبیقی را آشکار می‌سازد؛ چراکه بی‌توجهی به موازنه میان حقوق کاربران و حقوق پلتفرم‌ها می‌تواند پیامدهایی چون تضعیف اعتماد عمومی، گسترش انحصار، و کاهش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی را در پی داشته باشد.

از این‌رو، مطالعه تطبیقی و بهره‌گیری از استانداردهای جهانی در عین توجه به شرایط بومی، می‌تواند مسیر طراحی یک چارچوب حقوقی کارآمد برای رسانه‌های فراگیر در ایران را هموار کند؛ چارچوبی که هم تضمین‌کننده حقوق عامه باشد و هم حافظ منافع مشروع پلتفرم‌ها در تعامل با دولت و نهادهای تنظیم‌گر.

1. اسناد اتحادیه اروپا (نظام حقوقی پیشرو و الگوساز)
2. اسناد بین‌المللی (سطح سازمان‌های جهانی مانند سازمان ملل و یونسکو)
3. اسناد ایران (قوانین و مقررات ملی در حوزه رسانه و داده‌ها)

 

اسناد اتحادیه اروپا

• GDPR (General Data Protection Regulation – 2016/679)

چارچوب جامع حفاظت از داده‌های شخصی؛ حقوق کاربران (دسترسی، اصلاح، حذف، حمل‌پذیری داده‌ها، حق اعتراض) و الزامات شفافیت برای پلتفرم‌ها.

• DSA (Digital Services Act – Regulation (EU) 2022/2065)

مقررات خدمات دیجیتال؛ تنظیم مسئولیت پلتفرم‌ها در مدیریت محتوا، شفافیت تبلیغات و الگوریتم‌ها، فرآیندهای شکایت و رسیدگی.

• DMA (Digital Markets Act – Regulation (EU) 2022/1925)

قانون بازارهای دیجیتال؛ محدودکننده انحصار و سوءاستفاده «دروازه‌بان‌های دیجیتال» (Gatekeepers).

• AVMSD (Audiovisual Media Services Directive – 2010/13/EU) اصلاح‌شده در 2018

دستورالعمل خدمات رسانه‌های دیداری–شنیداری؛ شفافیت هویتی، حمایت از محتوای بومی (30% سهم محتوای اروپایی در VOD)، حفاظت از کودکان و دسترس‌پذیری.

• Regulation (EU) 2015/2120 on Open Internet (Net Neutrality Regulation)

مقررات بی‌طرفی شبکه؛ تضمین دسترسی برابر به خدمات و منع تبعیض ترافیک اینترنتی.

اسناد بین‌المللی و جهانی

• UN Guiding Principles on Business and Human Rights (2011)

اصول راهنمای سازمان ملل در زمینه کسب‌وکار و حقوق بشر؛ مسئولیت دولت‌ها و شرکت‌ها در احترام به آزادی بیان، حریم خصوصی و دسترسی به اطلاعات.

• Universal Declaration of Human Rights (1948) – ماده 19

آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات به‌عنوان حق بنیادین بشر.

• International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR – 1966, ماده ۱۹)

تعهد دولت‌ها به تضمین آزادی بیان و جریان آزاد اطلاعات.

• UNESCO – Guidelines for Regulating Digital Platforms (2023)

دستورالعمل یونسکو برای حکمرانی پلتفرم‌های دیجیتال؛ تأکید بر شفافیت الگوریتمی، مقابله با اطلاعات نادرست و حمایت از تنوع فرهنگی.

• ITU Internet Governance Resolutions

قطعنامه‌های اتحادیه بین‌المللی مخابرات درباره حکمرانی اینترنت و بی‌طرفی شبکه.

اسناد ایران

• قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
  • اصل ۲۴: آزادی بیان و مطبوعات مگر خلاف مبانی اسلام یا حقوق عمومی.
  • اصل ۲۵: ممنوعیت سانسور مکاتبات مگر به حکم قانون.
  • اصل ۱۷۵: استقلال و آزادی صدا و سیما در چارچوب منافع کشور.
• قانون جرایم رایانه‌ای  (1388)

تنظیم رفتارهای مجرمانه در فضای مجازی؛ جرم‌انگاری دسترسی غیرمجاز، انتشار محتوای مجرمانه.

• قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان (1388)

الزام به شفافیت خدمات، حق اطلاع‌رسانی و امکان شکایت.

• آیین‌نامه‌ها و مصوبات شورای عالی فضای مجازی و ساترا

شامل مقررات نظارت بر خدمات صوت و تصویر فراگیر، چارچوب‌های محتوایی، و قواعد صدور مجوزVOD/IPTV.

• پیش‌نویس «قانون صیانت از داده‌های شخصی» (در حال بررسی در مجلس)

تلاشی برای ایجاد چارچوب  GDPRگونه در ایران؛ هرچند هنوز در مرحله نهایی نیست.

مرور اسناد بین‌المللی و چارچوب‌های حقوقی

اسناد بین‌المللی شامل اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق  ICCPR، و اسناد یونسکو و ITU هستند. این اسناد بر حق دسترسی آزاد به اطلاعات، حفاظت از داده‌ها و آزادی بیان تأکید دارند.

جدول تطبیقی حقوق کاربران و پلتفرم‌ها

نظام حقوقی / سند	حقوق کاربران	تکالیف پلتفرم‌ها
ایران (قانون جرایم رایانه‌ای، طرح صیانت)	حق دسترسی محدود، تمرکز بر امنیت و کنترل محتوا	مسئولیت نظارت بر محتوا، الزام به همکاری با نهادهای دولتی
اتحادیه اروپا (GDRP, DSA)	حق حفاظت از داده، حق فراموش شدن، شفافیت و دسترسی به اطلاعات	حذف محتوای غیرقانونی، گزارش‌دهی شفاف، حفاظت از داده‌ها
ایالات متحده (CDA, COPPA)	آزادی بیان حمایت از داده‌های کودکان حداقل تنظیم‌گری	حفاظت از کودکان، معافیت نسبی از مسئولیت محتوا (بخش 230)
اسناد بین‌المللی یونسکو، ITU	حق دسترسی آزاد، مشارکت فرهنگی، حریم خصوصی	تشویق به خودتنظیمی، احترام به هنجارهای بین‌المللی

 

تحلیل تطبیقی

مطالعه تطبیقی نشان می‌دهد که ایران بیشتر به رویکرد امنیت‌محور و نظارتی متمرکز است، در حالی که اتحادیه اروپا به موازنه حقوق کاربران و مسئولیت‌های پلتفرم‌ها توجه دارد. ایالات متحده بر آزادی بیان و بازار آزاد تمرکز دارد، در حالی که اسناد بین‌المللی چارچوبی عمومی برای تضمین دسترسی و حفاظت ارائه می‌دهند. این مقایسه نشان می‌دهد که ایران می‌تواند با بهره‌گیری از تجارب اروپا و آمریکا، به تقویت حقوق کاربران و شفافیت تکالیف پلتفرم‌ها حرکت کند.

1.    حق حریم خصوصی و کنترل داده‌های شخصی

• حقوق پایه شامل: حق دسترسی، تصحیح، حذف (در موارد مجاز)، محدودسازی پردازش، قابلیت حمل‌پذیری داده و حق اعتراض به پردازش مبتنی بر منافع مشروع یا پروفایل‌سازی است. این حقوق در GDPR به‌صورت نظام‌مند تبیین شده‌اند و بر کسب‌وکارهایی که به داده‌های کاربران رسیدگی می‌کنند معیار جهانی گذاشته‌اند

۱. تعریف و ماهیت

حریم خصوصی و کنترل داده‌های شخصی به معنای توانایی فرد برای مدیریت اطلاعات شخصی خود، تعیین‌کننده بودن در نحوه جمع‌آوری، ذخیره، پردازش و انتقال داده‌ها و همچنین تضمین امنیت آن‌هاست. در فضای پلتفرم‌های دیجیتال—از جمله VOD، IPTV و AOD—داده‌های کاربران شامل اطلاعات هویتی، عادات مصرف، سابقه مشاهده، ترجیحات و حتی رفتارهای روان‌شناختی است که ارزش اقتصادی و اجتماعی بالایی دارد.

حریم خصوصی در این زمینه به دو بعد اصلی تقسیم می‌شود:

1. حق کنترل و اختیار داده‌ها: کاربر باید بتواند مشخص کند چه اطلاعاتی جمع‌آوری شود، چه مدت نگهداری شود و چه کسانی به آن دسترسی داشته باشند.
2. حق اطلاع و شفافیت: کاربران باید در جریان نحوه استفاده از داده‌ها، الگوریتم‌های تحلیل و اهداف جمع‌آوری داده‌ها قرار گیرند.

۲. چارچوب بین‌المللی

در سطح جهانی، اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۱۲) و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ماده ۱۷) به صراحت از حریم خصوصی به عنوان حق بنیادین انسان‌ها حمایت می‌کنند. کمیته حقوق بشر سازمان ملل، در تفاسیر عام خود، تاکید می‌کند که حریم خصوصی شامل حفاظت از داده‌های شخصی در بستر دیجیتال و شبکه‌های آنلاین نیز می‌شود. این اسناد وظیفه دولت‌ها را به دو سطح مشخص می‌کنند:

• احترام: دولت‌ها نباید به طور غیرقانونی داده‌های شهروندان را جمع‌آوری یا افشا کنند.
• حمایت: دولت‌ها باید از شهروندان در برابر نقض حریم خصوصی توسط شرکت‌ها و نهادهای ثالث محافظت کنند.

۳. چارچوب اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا با مقررات عمومی حفاظت از داده (GDPR 2016/679) یکی از پیشرفته‌ترین و جامع‌ترین سیستم‌های حفاظت از داده‌ها را ایجاد کرده است. نکات کلیدی شامل:

• حق دسترسی و اصلاح داده‌ها: کاربر می‌تواند اطلاعات ذخیره‌شده درباره خود را مشاهده و در صورت نیاز اصلاح کند.
• حق حذف داده‌ها (Right to be Forgotten): کاربر می‌تواند درخواست حذف داده‌های خود از سیستم پلتفرم‌ها را داشته باشد.
• حق انتقال‌پذیری داده‌ها: داده‌های کاربر می‌توانند به پلتفرم یا سرویس‌دهنده دیگری منتقل شوند.
• شفافیت و اطلاع‌رسانی: شرکت‌ها موظفند سیاست‌های جمع‌آوری داده، هدف و مدت نگهداری آن را روشن و قابل فهم بیان کنند.
• مجازات و جبران خسارت: نقض GDPR می‌تواند جریمه‌های سنگین مالی تا سقف ۴٪ از گردش مالی سالانه شرکت داشته باشد.

این چارچوب نه تنها به حفظ حقوق کاربران کمک می‌کند، بلکه به شفافیت و اعتماد عمومی نسبت به پلتفرم‌ها منجر می‌شود.

۴. وضعیت ایالات متحده

در آمریکا، رویکرد حریم خصوصی بیشتر بخش‌بندی‌شده و مبتنی بر حوزه‌ها است، نه یک قانون جامع ملی. نمونه‌ها:

• (COPPA قانون حفاظت از حریم خصوصی کودکان آنلاین): محافظت از اطلاعات کاربران زیر ۱۳ سال.
• (CCPA قانون حفظ حریم خصوصی کالیفرنیا): حق اطلاع‌رسانی، حق حذف داده‌ها و محدود کردن فروش اطلاعات.

این نظام محدودیت‌های کلان اتحادیه اروپا را ندارد، اما به آزادی اقتصادی پلتفرم‌ها اهمیت می‌دهد و نوعی تعادل میان آزادی تجاری و حفاظت از کاربران برقرار می‌کند.

۵. وضعیت ایران

در ایران، حریم خصوصی دیجیتال عمدتاً از طریق قوانین پراکنده و طرح‌های پیشنهادی تنظیم می‌شود. نکات اصلی:

• طرح صیانت و پیش‌نویس قانون حمایت از داده‌های شخصی: هنوز در مرحله تصویب کامل نیست و چارچوب جامع ندارد.
• کنترل دولتی و نظارت قوی: بیشتر تمرکز بر محدودسازی و نظارت پیشینی است تا تضمین حقوق کاربران.
• فقدان مکانیزم‌های عملیاتی مشابه GDPR: کاربران در عمل محدودیت بیشتری در اصلاح، حذف یا انتقال داده‌های خود دارند.

به طور کلی، نظام حقوقی ایران در حوزه حفاظت از داده‌های شخصی نیازمند ایجاد سازوکارهای شفاف، الزام‌آور و ضمانت اجرایی است تا با استانداردهای جهانی هماهنگ شود.

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: تمرکز بر امنیت و کنترل محتوا، کمتر به حقوق فردی توجه دارد.
• اتحادیه اروپا: تعادل دقیق میان حقوق کاربران و مسئولیت پلتفرم‌ها برقرار است، با مکانیزم‌های اجرایی قوی.
• ایالات متحده: آزادی اقتصادی و آزادی بیان اولویت دارد، حفاظت از داده‌ها در برخی حوزه‌ها محدود است.
• اسناد بین‌المللی: بر رعایت حقوق بشر، حریم خصوصی و شفافیت تأکید دارند، چارچوبی جامع و جهانی ایجاد می‌کنند.

نتیجه: برای ایجاد فضای اعتمادپذیر و منصفانه در ایران، لازم است سازوکارهای عملیاتی حفاظت از داده‌ها، شفافیت و پاسخ‌گویی پلتفرم‌ها تقویت و با تجربه اتحادیه اروپا و استانداردهای جهانی تطبیق یابد.

جدول تحلیلی تطبیقی

حوزه/ موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
حق دسترسی به داده‌ها	محدود، عمدتا برای پایش و کنترل کاربران	حق مشاهده، اصلاح و دسترسی کامل به داده‌های شخصی (GDPR)	محدود، اغلب به کودکان یا ایالتهای خاص (CCPA, COPPA)
حق اصلاح و حذف داده‌ها	کمرنگ، ابزار قانونی ضعیف و محدود	حق اصلاح و حذف داده‌ها (Right to be Forgotten) با ضمانت اجرایی	محدود به حوزه‌های خاص بودن الزام گسترده
شفافیت و اطلاع‌رسانی	شفافیت کم، اطلاع‌رسانی محدود	الزام به اطلاع دقیق از سیاست‌های داده، مدت نگهداری، هدف استفاده	محدود و بخش‌بندی شده اغلب به صورت داوطلبانه
کنترل انتقال داده‌ها	شفافیت کم، اطلاع‌رسانی محدود	الزام به اطلاع دقیق از سیاست‌های داده، کدت نگهداری، هدف استفاده	محدود و بخش‌بندی شده اغلب به صورت داوطلبانه
کنترل انتقال داده‌ها	امکان انتقال محدود و نظارت‌شده توسط دولت	حق انتقال داده‌ها به سرویس‌دهنده دیگر (Data Portability)	کمتر توسعه‌یافته، بیشتر در ایالت‌ها مثل کالیفرنیا
مجازات و جبران خسارت	ضعیف، فقدان ضمانت اجرایی مناسب	جریمه‌های سنگین مالی تا 4% گردش مالی سالانه، امکان شکایت مستقیم	محدود، بیشتر به حوزه کودکان و حفظ امنیت داده‌ها مربوط است
مسئولیت پلتفرم‌ها	نظارت پیشینی بر محتوا و همکاری با نهادهای دولتی	حذف محتوای غیر قانونی، گزارش‌دهی شفاف، حفاظت از داده‌ها	Section 230: معافیت نسبی از مسئولیت محتوای کاربران، حفاظت محدود در حوزه‌های خاص
تجمیع تحلیل	تمرکز بر امنیت و کنترل حقوق فردی کمتر	تعادل میان حقوق کاربران و مسئولیت پلتفرم‌ها، شفاف و الزام‌آور	تمرکز بر آزادی اقتصادی و بیان حفاظت از داده‌ها محدود و بخش‌بندی‌شده
چارچوب جهانی/ بین‌المللی	–	–	اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق ICCPR، اسناد یونسکو و ITU. حریم خصوصی و دسترسی آزاد به اطلاعات

 

 برای اطلاعات بیشتر به این لینک رجوع کنید
و همچنین به این لینک

 

2.  حق دسترسی امن و برابر به خدمات آنلاین (بی‌طرفی شبکه)

• اصل «بی‌طرفی شبکه» تضمین می‌کند ترافیک اینترنتی بدون تبعیض، مسدودسازی، کندسازی یا اولویت‌دهی ناعادلانه مدیریت شود؛ حقی که دسترسی عادلانه مردم به محتوای رسانه‌ای را پشتیبانی می‌کند. در اتحادیه اروپا این حق به‌طور مستقیم در مقرره 2015/2120 تضمین شده است

۱. تعریف و اهمیت

حق دسترسی امن و برابر به خدمات آنلاین، یا به عبارت دیگر بی‌طرفی شبکه (Net Neutrality) به معنای آن است که ارائه‌دهندگان اینترنت و پلتفرم‌ها نباید دسترسی کاربران به محتوا یا خدمات خاصی را محدود، کاهش یا اولویت‌بندی کنند. این اصل به عنوان ستون اصلی حفظ حقوق کاربران، رقابت منصفانه و آزادی دسترسی به اطلاعات مطرح است.

مزایای رعایت بی‌طرفی شبکه:

• تضمین دسترسی برابر برای تمام کاربران و خدمات آنلاین
• جلوگیری از تبعیض تجاری علیه سرویس‌دهندگان کوچک یا نوآور
• حفاظت از حقوق کاربران در برابر اولویت‌دهی محتوای خاص
• ایجاد اعتماد عمومی و تقویت رقابت سالم در بازار دیجیتال

 

۲. چارچوب بین‌المللی

• یونسکو و ITU: دسترسی آزاد و برابر به اینترنت را به عنوان حق بنیادین در توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی معرفی می‌کنند.
• اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۱۹) و میثاق ICCPR: حق آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات را تضمین می‌کند که بدون بی‌طرفی شبکه ناقص است.

 

۳. اتحادیه اروپا

• رویکرد EU Net Neutrality Regulation (2015/2120):
  • ارائه‌دهندگان اینترنت نمی‌توانند ترافیک قانونی را مسدود یا کند کنند.
  • کاربران باید از سرویس‌ها به طور برابر بهره‌مند شوند.
  • نظارت و ضمانت اجرایی از طریق کمیسیون اروپا و نهادهای ملی.

 

۴. ایالات متحده

• FCC (Federal Communications Commission):
  • در دوره‌های مختلف سیاست‌های متفاوت داشته است.
  • اصولاً بر حفظ بی‌طرفی شبکه تأکید دارد اما برخی تغییرات سیاسی باعث کاهش الزام‌آوری شده است.

هدف اصلی: تضمین دسترسی آزاد به محتوا، جلوگیری از تبعیض در ترافیک داده و ایجاد فضای رقابتی برای نوآوری.

 

۵. ایران

• هنوز قانون جامع بی‌طرفی شبکه وجود ندارد. سیاست‌های غالب شامل کنترل و محدودسازی برخی سرویس‌ها و اولویت‌دهی ترافیک توسط دولت یا ISPهاست.
• پیامدها: احتمال ایجاد محدودیت در دسترسی کاربران، عدم شفافیت در اولویت‌بندی ترافیک، کاهش رقابت و نوآوری در بازار.

 

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: تمرکز بر نظارت و کنترل دولت، بی‌طرفی شبکه هنوز به صورت عملی برقرار نیست.
• اتحادیه اروپا: بی‌طرفی شبکه به عنوان قانون الزام‌آور تصویب و اعمال می‌شود.
• ایالات متحده: رویکرد مختلط، با تغییرات سیاسی و قانونی دوره‌ای، اما اصولاً محافظت از دسترسی برابر کاربران در نظر گرفته می‌شود.
• اسناد بین‌المللی: تأکید بر حق دسترسی برابر، عدم تبعیض و ترویج عدالت دیجیتال.

 

جدول تحلیلی تطبیقی

حوزه/ موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده / اسناد بین‌المللی
وجود قانون یا چارچوب	قانون جامع بی‌طرفی شبکه وجود ندارد، سیاست‌ها پراکنده و محدود	Regulation 2015/2120: قانون الزام‌آور بی‌طرفی شبکه	FCC: رویکرد دوره‌ای، تغییرات سیاسی، بدون الزام دائمی
دسترسی برابر به خدمات	محدود و مشروط، اولویت‌بندی ترافیک ممکن است	دسترسی برابر برای تمام کاربران و سرویس‌ها تضمین شده	دسترسی برابر اصولاً رعایت می‌شود، اما ضمانت اجرایی کمتر از اروپا
امنیت و حریم شبکه	کنترل دولتی، تمرکز بر محدودسازی و فیلترینگ	امنیت شبکه با حفظ بی‌طرفی و شفافیت	تمرکز بر امنیت شبکه و حفظ آزادی بیان کاربران
رقابت و نوآوری	محدود، پلتفرم‌های کوچک یا نوآور ممکن است تحت فشار قرار گیرند	حفاظت از رقابت سالم و حمایت از سرویس‌دهندگان کوچک	رقابت نسبی برقرار اما تحت تاثیر سیاست‌های دوره‌ای
شفافیت و اطلاع‌رسانی	پایین، کاربران از اولویت‌دهی ترافیک مطلع نیستند	الزام به شفافیت و گزارش‌دهی دوره‌ای	شفافیت محدود و اغلب داوطلبانه
چارچوب بین‌الملی			یونسکو، ITU: دسترسی برابر، حق آزادی بیان و عدالت دیجیتال

 

. برای بررسی تفصیلی‌تر به اینجا رجوع شود

 

3. حق شفافیت، فرایند منصفانه و امکان اعتراض در مدیریت محتوا

• «قانون خدمات دیجیتال» اتحادیه اروپا (DSA) برای پلتفرم‌ها الزامات روشنی وضع کرده است: سازوکار گزارش و رسیدگی به محتوای غیرقانونی، اطلاع‌رسانی شفاف درباره دلایل حذف/محدودسازی محتوا، امکان شکایت و گزارش‌دهی سالانه. برای پلتفرم‌های بسیار بزرگ، الزامات مضاعفی مانند ارزیابی ریسک‌های سیستمی و دسترسی پژوهشی نیز پیش‌بینی شده است

۱. تعریف و اهمیت

حق شفافیت و امکان اعتراض در مدیریت محتوا به معنای اطلاع کاربران از سیاست‌ها و فرآیندهای تصمیم‌گیری پلتفرم‌ها درباره حذف، محدودسازی یا اولویت‌بندی محتوا است. این حق شامل سه مؤلفه اصلی می‌شود:

1. شفافیت سیاست‌ها و الگوریتم‌ها: کاربران باید بدانند چه معیارهایی برای مدیریت محتوا اعمال می‌شود.
2. فرآیند منصفانه: تصمیمات درباره محدودسازی یا حذف محتوا باید عادلانه، مبتنی بر قوانین و مقررات مشخص و بدون تبعیض اتخاذ شود.
3. حق اعتراض و بازبینی: کاربران باید امکان اعتراض به تصمیمات را داشته باشند و یک سازوکار مستقل برای بازبینی تصمیمات وجود داشته باشد.

این حق به ویژه در پلتفرم‌های دیجیتال محتوامحور اهمیت دارد، زیرا مدیریت محتوا می‌تواند مستقیماً بر آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات و حقوق کاربران تأثیر بگذارد.

 

۲. چارچوب بین‌المللی

• اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 19) و میثاق ICCPR: حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان را تضمین می‌کنند. محدودیت‌های محتوایی باید قانون‌مند، شفاف و قابل اعتراض باشند.
• یونسکو و ITU: توصیه به ایجاد سازوکارهای شفاف و مستقل برای رسیدگی به شکایات کاربران می‌کنند تا حقوق فردی و دسترسی آزاد به اطلاعات حفظ شود.

 

۳. اتحادیه اروپا

• Digital Services Act (DSA 2022):
  • الزام به شفافیت سیاست‌های حذف و محدودسازی محتوا.
  • امکان اعتراض کاربران به تصمیمات و بررسی مستقل توسط کمیته‌های مستقل یا نهادهای ثالث.
  • گزارش‌دهی سالانه پلتفرم‌ها به نهادهای ناظر درباره حذف محتوا و شکایات کاربران.

مزیت: کاربران در جریان جزئیات تصمیم‌گیری‌ها هستند و امکان بازبینی و جبران حقوقی وجود دارد.

 

۴. ایالات متحده

• Section 230 Communications Decency Act:
  • پلتفرم‌ها مسئول محتوای کاربران نیستند اما باید سازوکارهای اعتراض داخلی ارائه دهند.
  • ضمانت اجرایی محدود و الزام قانونی شفافیت کمتر از اتحادیه اروپا است.

هدف اصلی: تعادل میان آزادی بیان، مسئولیت محدود پلتفرم‌ها و امکان رفع اشتباهات در مدیریت محتوا.

 

۵. ایران

• شفافیت در سیاست‌های حذف یا محدودسازی محتوا محدود است.
• سازوکارهای شکایت و بازبینی اغلب پراکنده و دولتی محور هستند.
• کاربران دسترسی کمی به اطلاعات درباره معیارهای تصمیم‌گیری، اولویت‌بندی یا حذف محتوا دارند.

نتیجه: احتمال سوءاستفاده، کاهش اعتماد عمومی و محدودسازی حقوق کاربران افزایش می‌یابد.

 

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: شفافیت و فرآیند منصفانه کمتر رعایت می‌شود، امکان اعتراض محدود و کنترل دولتی بالاست.
• اتحادیه اروپا: شفافیت کامل، حق اعتراض قانونی و سازوکارهای مستقل نظارتی فراهم است.
• ایالات متحده: شفافیت محدود، حق اعتراض موجود اما ضمانت اجرایی کمتر است.
• اسناد بین‌المللی: بر ضرورت شفافیت، فرآیندهای منصفانه و امکان اعتراض مستقل تأکید دارند.

 

جدول تحلیلی تطبیقی

حوزه/موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
شفافیت سیاست‌ها و معیارها	محدود و غیرشفاف، معیارها اغلب مشخص نیست	شفاف و قابل دسترسی، گزارش‌دهی سالانه به نهادهای ناظر	شفافیت محدود، سیاست‌ها اغلب داخلی و داوطلبانه
فرآیند منصفانه مدیریت محتوا	محدود، تصمیمات دولتی محور، امکان تبعیض وجود دارد	منصفانه، بر اساس قوانین و مقررات مشخص	فرآیند منصفانه نسبی با امکان اعتراض داخلی پلتفرم
حق اعتراض کاربران	اغلب محدود، نهاد مستقل برای بررسی شکایات وجود ندارد	حق اعتراض قانونی و بررسی مستقل توسط نهاد ثالث	امکان اعتراض موجود اما ضمانت اجرایی محدود
گزارش‌دهی و پاسخگویی	کم، اطلاعات عمومی محدود است	گزارش‌دهی سالانه و شفاف به نهادهای نظارتی	محدود، اغلب اختیاری و داخلی
چارچوب بین‌المللی			اعلامیه جهانی حقوق بشر، ICCPR، یونسکو: شفافیت و حق اعتراض تضمین شده

 

منبع و شرح تفصیلی اینجا

و همچنین اینجا

 

4.  حق آگاهی از تبلیغات و کنترل توصیه‌گرها (الگوریتم‌ها)

• DSA شفافیت آگهی‌ها (برچسب‌گذاری آگهی، هویت سفارش‌دهنده، منع هدف‌گیری حساس) و گزینه‌های کنترل بر «سامانه‌های توصیه‌گر» را تقویت کرده است. پلتفرم‌های بسیار بزرگ باید دست‌کم یک گزینه غیرمبتنی بر پروفایل‌سازی برای هر توصیه‌گر ارائه دهند و درباره منطق کلی توصیه‌گر توضیح بدهند.

 

۱. تعریف و اهمیت

حق آگاهی از تبلیغات و کنترل توصیه‌گرها (الگوریتم‌ها) به این معناست که کاربران باید از نحوه جمع‌آوری، استفاده و هدف تبلیغات هدفمند یا توصیه‌های الگوریتمی که به آنها ارائه می‌شود، آگاه باشند. این حق همچنین شامل توانایی کاربران برای کنترل و اصلاح محتواهایی است که به آنها پیشنهاد می‌شود.

• آگاهی از تبلیغات: کاربران باید بدانند که چه زمانی در معرض تبلیغات هستند، تبلیغ‌دهنده کیست و چه داده‌هایی برای هدف‌گذاری تبلیغات استفاده می‌شود.
• کنترل توصیه‌گرها: کاربران باید قادر باشند توصیه‌ها یا الگوریتم‌های محتوای خود را کنترل کرده و بتوانند تغییراتی در آن‌ها اعمال کنند، مثل تنظیم اولویت‌ها یا انتخاب محتواهای مناسب‌تر.

این حق به ویژه در پلتفرم‌های دیجیتال اهمیت دارد که تبلیغات و الگوریتم‌ها بخش زیادی از درآمد و تجربه کاربری آنها را شکل می‌دهند.

 

۲. چارچوب بین‌المللی

• اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 19) و میثاق ICCPR ماده 21: به صراحت به حق دسترسی به اطلاعات و حق آزادی بیان اشاره دارد. محدودیت‌های این حقوق باید کاملاً شفاف و قابل درک برای کاربران باشد.
• یونسکو و ITU: ترویج شفافیت در الگوریتم‌ها و تبلیغات را برای حفظ حریم خصوصی و آزادی اطلاعات از جمله الزامات می‌دانند.

 

۳. اتحادیه اروپا

• GDPR و Digital Services Act (DSA):
  • GDPR: بر حق اطلاع‌رسانی کاربران از نحوه جمع‌آوری داده‌های شخصی و تبلیغات هدفمند تأکید دارد.
  • DSA: الزام به شفافیت در نحوه عملکرد الگوریتم‌ها و تبلیغات، به ویژه اینکه کاربران بدانند چه محتوای تبلیغاتی برای آنها هدف‌گذاری شده است.
  • حق انتخاب: کاربران می‌توانند تنظیمات خود را برای توصیه‌گرها تغییر دهند و از انتخاب‌های شخصی خود آگاه شوند.
  • شفافیت کامل: پلتفرم‌ها موظف به گزارش‌دهی و شفاف‌سازی نحوه استفاده از داده‌ها و الگوریتم‌ها هستند.

 

۴. ایالات متحده

• California Consumer Privacy Act (CCPA):
  • قانون کالیفرنیا به کاربران این حق را می‌دهد که از داده‌هایشان آگاه شوند و به کنترل تبلیغات هدفمند بپردازند.
• Section 230 Communications Decency Act:
  • این بخش پلتفرم‌ها را از مسئولیت محتوای کاربران معاف می‌کند، اما پلتفرم‌ها باید راه‌های شفاف برای آگاهی کاربران از تبلیغات و توصیه‌ها فراهم کنند.
• محافظت کمتر از اتحادیه اروپا: علی‌رغم وجود قوانین خاص، شفافیت کامل در رابطه با تبلیغات و الگوریتم‌ها در سطح فدرال وجود ندارد و بیشتر به ایالت‌ها واگذار شده است.

 

۵. ایران

• در ایران، قوانین روشن و جامعی درباره شفافیت تبلیغات هدفمند و کنترل توصیه‌گرها وجود ندارد.
• برخی پلتفرم‌ها تبلیغات هدفمند را به‌صورت غیرشفاف ارائه می‌دهند و کاربران هیچگونه ابزار کنترل یا آگاهی دقیقی از نحوه عملکرد الگوریتم‌ها ندارند.
• برخی قوانین مرتبط با حریم خصوصی و رصد اینترنتی وجود دارد، اما بیشتر در زمینه امنیت و نظارت است تا شفافیت تبلیغات و الگوریتم‌ها.

 

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: شفافیت در تبلیغات و توصیه‌گرها کم است و امکان کنترل توسط کاربران محدود است.
• اتحادیه اروپا: شفافیت کامل، حق اطلاع‌رسانی و کنترل توسط کاربران در دستان آن‌هاست.
• ایالات متحده: قوانین خاص در ایالت‌ها، با سطح شفافیت پایین‌تر و اختیاری برای پلتفرم‌ها در برخی موارد.
• اسناد بین‌المللی: تأکید بر شفافیت، حق اطلاع‌رسانی و حفاظت از آزادی انتخاب کاربران در رابطه با تبلیغات و توصیه‌ها.

 

جدول تحلیلی تطبیقی

 

حوزه/موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
آگاهی از تبلیغات هدفمند	غیر شفاف، اطلاعات محدود به کاربران	شفافیت کامل، گزارش‌دهی منظم درباره تبلیغات هدفمند	اطلاع‌رسانی محدود، بیشتر در سطح ایالتی
کنترل توصیه‌گرها (الگوریتم‌ها)	محدود، هیچگونه کنترل واقعی برای کاربران وجود ندارد	حق انتخاب و تنظیم کامل توصیه‌ها، شفافیت در عملکرد الگوریتم‌ها	انتخاب محدود، بیشتر در سطح ایالت‌ها
حق اطلاع از جمع‌آوری داده‌ها	اطلاعات جمع‌آوری شده برای تبلیغات قابل پیگیری نیست	حق اطلاع کامل از داده‌های جمع‌آوری شده و نحوه استفاده از آنها	اطلاع‌رسانی به ایالت‌ها بستگی دارد، محدود
شفافیت سیاست‌ها	شفافیت کم، کاربران از نحوه انتخاب محتوا و تبلیغات آگاه نیستند	شفافیت بالای سیاست‌های جمع‌آوری داده، گزارشی منظم به نهادهای ناظر	شفافیت نسبی، بیشتر در ایالت‌ها
چارچوب بین‌المللی			اعلامیه جهانی حقوق بشر، ICCPR شفافیت و حق کنترل داده‌ها

 

 

Future of Privacy Forum

در مورد DSA بیشتر بدانید

بیشتر بخوانید

 

5. حق دسترسی‌پذیری و شمول (Accessibility & Inclusion)

• استانداردسازی دسترس‌پذیری برای افراد دارای معلولیت (هم‌سویی با WCAG) در بسیاری کشورها الزامی است؛ در اتحادیه اروپا «دستورالعمل دسترس‌پذیری وب» معیار حداقلی را تعیین کرده و کشورها آن را در مقررات داخلی پیاده کرده‌اند. هرچند دامنه این دستورالعمل عمدتاً بخش عمومی است، ولی به‌عنوان معیار فنی و اخلاقی برای پلتفرم‌های رسانه‌ای مرجعیت دارد.

۱. تعریف و اهمیت

حق دسترسی‌پذیری و شمول به معنای دسترس‌پذیر بودن محتوای آنلاین و خدمات دیجیتال برای تمامی افراد، با توجه به تفاوت‌های جسمی، ذهنی و اجتماعی است. این حق شامل دسترسی برابر به اطلاعات، خدمات آنلاین و توانمندسازی افراد با نیازهای خاص برای استفاده از پلتفرم‌ها می‌شود.

دسترس‌پذیری به این معناست که تمامی افراد، از جمله افراد با معلولیت‌های جسمی و ذهنی، باید بتوانند به‌راحتی از خدمات آنلاین استفاده کنند. این دسترسی باید بدون مانع و به‌طور شفاف و قابل استفاده باشد.

شمول به معنای آن است که هیچ‌کس نباید از استفاده از خدمات آنلاین و اطلاعات مفید محروم شود. باید توجه ویژه‌ای به گروه‌های آسیب‌پذیر مانند افراد با معلولیت، افراد مسن، اقلیت‌های زبانی و اقلیتی‌های اجتماعی صورت گیرد.

 

۲. چارچوب بین‌المللی

• اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 27) و میثاق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ماده 15): بر حق دسترسی به اطلاعات و خدمات فرهنگی تأکید دارند که می‌تواند شامل دسترسی به پلتفرم‌ها و محتواهای آنلاین باشد.
• یونسکو: ترویج دسترسی‌پذیری به اطلاعات برای تمامی گروه‌ها و ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال دسترس‌پذیر را از الزامات می‌داند.
• ITU (International Telecommunication Union): بر فراهم کردن دسترسی‌پذیری به فناوری اطلاعات برای گروه‌های مختلف تأکید دارد.

 

۳. اتحادیه اروپا

• EU Web Accessibility Directive (2016/2102):
  • این دستورالعمل بر لزوم دسترس‌پذیر بودن وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها برای افراد دارای معلولیت‌های جسمی و ذهنی تأکید می‌کند.
  • الزامات دسترسی‌پذیری شامل زبان ساده، محتوای قابل‌دسترس با صفحه‌خوان‌ها، و طراحی واکنش‌گرا است.
  • برخی پلتفرم‌ها موظف به ارائه محتوا و ابزارهایی برای افراد با معلولیت‌های مختلف هستند.
  • ضمانت‌های اجرایی از سوی نهادهای ملی، با بررسی و نظارت بر رعایت این قوانین.

 

۴. ایالات متحده

• ADA (Americans with Disabilities Act):
  • دسترس‌پذیری دیجیتال: طبق این قانون، وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های عمومی باید دسترسی‌پذیر باشند، یعنی باید برای افراد با معلولیت‌های مختلف به‌طور کامل قابل استفاده باشند.
  • Web Content Accessibility Guidelines (WCAG): استانداردهای بین‌المللی برای طراحی وب‌سایت‌های دسترس‌پذیر.
  • سازمان‌های مختلف: همچنین برخی از ایالت‌ها استانداردهای خاص خود را برای دسترسی‌پذیری دیجیتال ایجاد کرده‌اند.

 

۵. ایران

• در ایران، قوانین جامعی برای دسترسی‌پذیری دیجیتال هنوز وجود ندارد، اما برخی سیاست‌ها و دستورالعمل‌های دولتی به دسترس‌پذیری خدمات آنلاین اشاره دارند.
• نهادهای دولتی و خصوصی موظف به ایجاد وب‌سایت‌های دسترس‌پذیر و رعایت استانداردهای مرتبط با معلولیت‌ها نیستند.
• در نهایت، نظارت و ضمانت اجرایی در این حوزه بسیار ضعیف است.

 

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: قوانین مربوط به دسترسی‌پذیری و شمول بسیار ناقص و پراکنده است.
• اتحادیه اروپا: دسترسی‌پذیری و شمول به‌صورت قانونی و با ضمانت اجرایی به‌طور کامل تضمین شده است.
• ایالات متحده: در سطح فدرال قوانین در حوزه دسترسی‌پذیری وجود دارد، ولی این قوانین در ایالت‌های مختلف متفاوت هستند.
• اسناد بین‌المللی: تأکید بر دسترسی‌پذیری، شمول و فراهم آوردن امکانات برای افراد با نیازهای خاص.

 

جدول تحلیلی تطبیقی

حوزه/موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
وجود قانون دسترسی‌پذیری دیجیتال	قوانین پراکنده، هنوز قانون جامع وجود ندارد	EU Web Accessibility Directive: الزام قانونی برای دسترس‌پذیری	ADA: الزام به دسترس‌پذیری وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌ها
دسترس‌پذیری برای افراد با معلولیت	ضعیف، امکانات کافی برای معلولین در دسترس نیست	الزام به رعایت استانداردهای دسترسی‌پذیری برای معلولین	الزامات دسترسی‌پذیری برای وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌ها برای معلولین
شفافیت در خدمات دیجیتال	شفافیت کم، دسترسی‌پذیری اطلاعات محدود است	شفافیت کامل، محتوا برای گروه‌های مختلف قابل دسترس است	شفافیت نسبی، بسته به ایالت‌ها
پشتیبانی از زبان‌های مختلف و تنوع فرهنگی	محدود، تنها چند زبان رایج استفاده می‌شود	پشتیبانی از چندین زبان و قابلیت‌های فرهنگی گسترده	پشتیبانی از چند زبان، اما تمرکز بیشتر بر زبان انگلیسی
ضمانت اجرایی و نظارت	نظارت ضعیف، هیچ سازوکار قابل اجرایی وجود ندارد	نظارت و گزارش‌دهی منظم از سوی نهادهای نظارتی	نظارت در سطح فدرال و ایالتی، برخی ایالت‌ها نظارت می‌کنند
چارچوب بین‌المللی			اعلامیه جهانی حقوق بشر، WCAG استانداردهای بین‌المللی دسترسی‌پذیری

 

در باره Digital Strategy بخوانید

W3C را بشناسید

6.  حق اطلاع از هویت و پاسخ‌گویی ارائه‌دهنده خدمت رسانه‌ای

• »دستورالعمل خدمات رسانه‌های دیداری‌-شنیداری« (AVMSD) بر شفافیت اطلاعات هویتی ارائه‌دهنده رسانه و امکان دسترسی آسان کاربران به مسیرهای نظارتی تأکید می‌کند؛ در VOD/IPTV این شفافیت سنگ‌بناست. همچنین این دستورالعمل سهم حداقلی آثار بومی/اروپایی را برای ترویج تنوع فرهنگی مقرر کرده است

۱. تعریف و اهمیت

حق اطلاع از هویت و پاسخ‌گویی ارائه‌دهنده خدمت رسانه‌ای به این معناست که کاربران باید بتوانند هویت واقعی و مسئولیت‌های قانونی پلتفرم‌ها و سرویس‌دهندگان رسانه‌ای را شناسایی کنند. این حق شامل مواردی چون دسترسی به اطلاعات شفاف درباره مالکیت، اهداف، فرآیندهای اجرایی و مسئولیت‌های پلتفرم‌ها است. این شفافیت به کاربران امکان می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه‌ای بگیرند و از حقوق خود در برابر محتوای ارائه‌شده دفاع کنند.

پاسخ‌گویی به این معناست که ارائه‌دهندگان خدمات رسانه‌ای باید در قبال محتوای خود، سیاست‌ها و اقدامات‌شان نسبت به کاربران مسئول باشند. آنها باید سازوکارهایی برای رسیدگی به شکایات و اعتراضات کاربران فراهم کنند و در صورت نیاز، پاسخگو باشند.

 

۲. چارچوب بین‌المللی

• اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 19) و میثاقICCPR (ماده 19): حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان تضمین می‌شود. در عین حال، نباید در معرض سوءاستفاده قرار گیرد. پلتفرم‌ها باید اطلاعاتی شفاف از خود ارائه دهند.
• یونسکو: بر لزوم مسئولیت‌پذیری و شفافیت ارائه‌دهندگان خدمات رسانه‌ای و دسترسی به اطلاعات معتبر درباره هویت آن‌ها تأکید می‌کند.
• ITU (International Telecommunication Union): توسعه زیرساخت‌ها و خدمات رسانه‌ای شفاف، همراه با ضمانت‌های پاسخ‌گویی را از الزامات توسعه‌ پایدار می‌داند.

 

۳. اتحادیه اروپا

• Audiovisual Media Services Directive (AVMSD):
  • ارائه‌دهندگان رسانه‌ها باید اطلاعات دقیق درباره هویت خود، فعالیت‌ها و مقررات حقوقی را در اختیار کاربران قرار دهند.
  • همچنین باید اطمینان حاصل کنند که پاسخ‌گویی و مسئولیت‌پذیری در زمینه محتوای منتشر شده از طریق سازوکارهای شفاف وجود دارد.
  • کاربران باید بتوانند در صورت مواجهه با محتوای نامناسب یا نقض قوانین، به مسئولین مربوطه شکایت کنند و پیگیری‌های لازم صورت گیرد.

 

۴. ایالات متحده

• Communications Act of 1934 و Federal Communications Commission (FCC):
  • این قوانین به ارائه‌دهندگان رسانه‌ها موظف می‌سازد که هویت و اطلاعات تماس خود را برای نظارت عمومی منتشر کنند.
  • پاسخ‌گویی از نظر نظارتی از طریق شکایات به FCC و سایر نهادهای نظارتی ممکن است، اما این فرآیند معمولاً نسبت به اروپا محدودتر است.
• Section 230 Communications Decency Act:
  • این قانون مسئولیت پلتفرم‌ها را در قبال محتوای کاربران کاهش می‌دهد، اما مسئولیت آنها را در زمینه شفافیت و دسترسی به اطلاعات هویتیشان بر عهده نمی‌گذارد.

 

۵. ایران

• قانون مطبوعات و رسانه‌ها:
  • در ایران، قوانین شفافی برای اطلاع‌رسانی هویت و مسئولیت‌های رسانه‌ها وجود ندارد.
  • پلتفرم‌های دیجیتال و رسانه‌ها تحت نظارت شدید دولت قرار دارند، اما کاربران اطلاعات کافی درباره مالکیت و هویت ارائه‌دهندگان خدمات دریافت نمی‌کنند.
  • پاسخ‌گویی بیشتر از طریق نهادهای دولتی انجام می‌شود، نه سازوکارهای مستقل یا از سوی خود پلتفرم‌ها.

 

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: اطلاعات درباره هویت ارائه‌دهندگان خدمات و پاسخ‌گویی ضعیف است، و بیشتر تحت نظارت دولتی قرار دارد.
• اتحادیه اروپا: شفافیت کامل، الزام قانونی برای اطلاع‌رسانی هویت و پاسخ‌گویی مستند و مستقل.
• ایالات متحده: رویکرد معتدل، شفافیت محدود با برخی مقررات نظارتی.
• اسناد بین‌المللی: تأکید بر شفافیت و مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها و پلتفرم‌ها.

 

جدول تحلیلی تطبیقی

حوزه/موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
شفافیت هویت ارائه‌دهنده خدمت	ضعیف، اطلاعات محدود درباره هویت و مسئولیت‌ها	شفافیت کامل، الزام به انتشار اطلاعات درباره مالکیت و فعالیت‌ها	اطلاعات در سطح فدرال، محدود به نظارت عمومی
مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی	بیشتر از طریق نهادهای دولتی، شکایات اغلب محدود است	پاسخ‌گویی مستقل، سازوکار شکایت و پیگیری به‌طور قانونی تعیین شده است	پاسخ‌گویی از طریق FCC، اما محدودیت در برخی موارد
حق شکایت و اعتراض	محدود، بیشتر توسط نهادهای دولتی انجام می‌شود	حق شکایت قانونی، سازوکار شکایت مستند و پاسخگویی سریع	شکایات به FCC و دیگر نهادهای نظارتی
ضمانت اجرایی	محدود و بیشتر تحت نظارت دولتی است	ضمانت اجرایی قانونی و نظارتی دقیق	ضمانت اجرایی از طریق FCC، اما تأثیرگذاری کمتر
چارچوب بین‌المللی			اعلامیه جهانی حقوق بشر، ICCPR: حق دسترسی به اطلاعات و شفافیت

AVMSD

Latham & Watkins

از وبگاه استنفورد ببینید

7.  حق بهره‌مندی از اکوسیستم هم‌راستا با حقوق بشر(Human Rights-Aligned Ecosystem)

• اسناد مرجع بین‌المللی (نظیر «اصول راهنمای سازمان ملل در کسب‌وکار و حقوق بشر» و «راهنمای یونسکو برای حکمرانی پلتفرم‌های دیجیتال») تأکید دارند که دولت‌ها و شرکت‌ها باید آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات و حریم خصوصی را محور سیاست‌گذاری بگذارند و با نفرت‌پراکنی/اطلاعات گمراه‌کننده مقابله‌ای سازگار با حقوق بشر انجام دهند.

۱. تعریف و اهمیت

حق بهره‌مندی از اکوسیستم هم‌راستا با حقوق بشر به این معناست که توسعه، مدیریت و استفاده از فناوری‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال باید به گونه‌ای باشد که حقوق بنیادین انسان‌ها، از جمله حق آزادی بیان، حق دسترسی به اطلاعات، و حق حریم خصوصی، مورد احترام قرار گیرد. این حق به‌ویژه در زمینه‌های دیجیتال و فضای مجازی اهمیت زیادی دارد، زیرا فناوری‌ها و پلتفرم‌ها تأثیر زیادی بر روی آزادی‌های فردی و اجتماعی دارند.

اکوسیستم هم‌راستا با حقوق بشر به این معناست که تمامی بخش‌های اکوسیستم دیجیتال، از جمله پلتفرم‌ها، اپلیکیشن‌ها، خدمات اینترنتی، الگوریتم‌ها و سیاست‌ها باید به گونه‌ای طراحی و مدیریت شوند که احترام به کرامت انسانی، عدالت اجتماعی و حقوق بشر در آن‌ها تضمین شود.

 

۲. چارچوب بین‌المللی

• اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 21): حق دسترسی به اطلاعات و مشارکت آزاد در فرآیندهای اجتماعی و اقتصادی از طریق فضای مجازی.
• میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR): تضمین آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات، و حق آزادی از نظارت غیرقانونی و بی‌جا.
• یونسکو: از پلتفرم‌ها و فناوری‌های دیجیتال می‌خواهد که به‌طور فعال حقوق بشر را رعایت کنند و برای تمامی افراد در هر جایی از جهان دسترسی عادلانه و شفاف فراهم کنند.

 

۳. اتحادیه اروپا

• Digital Rights and Principles Charter:
  • در اتحادیه اروپا، حقوق دیجیتال برای ایجاد یک اکوسیستم دیجیتال منصفانه و انسانی به‌طور جدی مورد توجه است. این قوانین به ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال الزامی برای احترام به حقوق کاربران دارند.
  • GDPR: از حقوق حریم خصوصی کاربران به‌طور مشخص حمایت می‌کند و اکوسیستم دیجیتال را موظف به رعایت آن می‌سازد.
  • Digital Services Act (DSA): بر لزوم احترام به حقوق کاربران، از جمله حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان در پلتفرم‌های دیجیتال تأکید دارد.

 

۴. ایالات متحده

• Section 230 Communications Decency Act:
  • این قانون از پلتفرم‌ها محافظت می‌کند اما در عین حال، به آنها مسئولیت می‌دهد تا به حقوق کاربران احترام بگذارند.
  • حقوق بشر در اکوسیستم دیجیتال به‌طور کامل در سطح فدرال در نظر گرفته نمی‌شود، مگر در برخی ایالت‌ها یا در موارد خاص.
• حقوق مدنی و حقوق بشر:
  • نظارت و قوانین در سطح ایالتی به‌طور متفاوتی برای حمایت از حقوق بشر در اکوسیستم دیجیتال اعمال می‌شود.

 

۵. ایران

• در ایران، اکوسیستم دیجیتال تحت نظارت شدید دولت است و محدودیت‌های بسیاری بر روی اینترنت و پلتفرم‌ها اعمال می‌شود که در بسیاری از مواقع برخلاف اصول حقوق بشر است.
• حقوق بشر در فضای مجازی به‌طور کامل رعایت نمی‌شود و بیشتر بر اصول نظارتی و محدودیت‌ها تمرکز دارد.
• قوانین داخلی مانند فیلترینگ و نظارت گسترده ممکن است با مفاهیم حقوق بشر در تضاد باشد.

 

۶. تحلیل تطبیقی

• ایران: اکوسیستم دیجیتال غالباً تحت نظارت دولتی است، محدودیت‌ها زیاد و حقوق بشر در فضای دیجیتال به‌طور کامل رعایت نمی‌شود.
• اتحادیه اروپا: به‌طور کامل و قانون‌مند از حقوق بشر در فضای دیجیتال حمایت می‌شود، و از قوانین دقیقی مانند GDPR و DSA برای ایجاد اکوسیستم دیجیتال هم‌راستا با حقوق بشر استفاده می‌شود.
• ایالات متحده: قوانین فدرال در راستای حمایت از حقوق بشر در اکوسیستم دیجیتال به‌طور جزئی وجود دارند، اما قوانین در ایالت‌های مختلف متفاوت است.
• اسناد بین‌المللی: تأکید بر دسترسی عادلانه به اطلاعات، آزادی بیان، و حمایت از حریم خصوصی در فضای دیجیتال است.

جدول تحلیلی تطبیقی

حوزه/موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
حمایت از حقوق بشر در فضای دیجیتال	محدود، نظارت و فیلترینگ گسترده	قوانین جامع مانند GDPR و DSA برای حمایت از حقوق بشر	قوانین جزئی، بیشتر در سطح ایالتی و برای محافظت از حقوق کاربران
دسترسی آزاد و برابر به اطلاعات	محدود، با کنترل و فیلترینگ شدید	دسترسی آزاد به اطلاعات برای تمامی کاربران	دسترسی محدود در برخی ایالت‌ها و شرایط
شفافیت و عدالت در مدیریت اکوسیستم دیجیتال	کم، اکوسیستم دیجیتال تحت نظارت شدید دولتی	شفافیت کامل در پلتفرم‌ها، الزام قانونی برای رعایت حقوق کاربران	شفافیت کمتر، نظارت محدود بر اکوسیستم دیجیتال
پاسخ‌گویی به حقوق کاربران	محدود، شکایات اغلب از طریق نهادهای دولتی انجام می‌شود	پاسخ‌گویی مستقل، سازوکار قانونی برای پیگیری شکایات	پاسخ‌گویی از طریق نهادهای نظارتی ایالتی و فدرال
چارچوب بین‌المللی			اعلامیه جهانی حقوق بشر، ICCPR: تأکید بر حق دسترسی و آزادی بیان

 

اینجا را ببینید

راهنمایی از قوانین یونسکو

نمونه‌ای از اسناد سازمان ملل

 

حقوق پلتفرم‌ها در قبال دولت‌ها (و به‌تبع آن مسئولیت‌ها)

۱ مصونیت‌های مسئولیتی مشروط (Safe Harbor)

• رژیم مسئولیت واسطه‌ها که از «دستورالعمل تجارت الکترونیک» آغاز شد و در DSA به‌روزرسانی شده، به میزبانی‌ها و پلتفرم‌ها در صورت بی‌اطلاعی از محتوای غیرقانونی و اقدام به حذف پس از آگاهی، مصونیت مشروط می‌دهد؛ بدون تحمیل «الزام پایش عام». DSA همچنین بند «نیک‌سامری» را برای رفع تردیدهای مربوط به پایش داوطلبانه تقویت کرده است. این مصونیت‌ها در کنار هم نوآوری و آزادی بیان را حفظ می‌کنند، در حالی‌که خطوط قرمز غیرقانونی را قابل اعمال می‌سازند

1- تعریف و اهمیت

مصونیت‌های مسئولیتی مشروط، یا Safe Harbor Provisions، حقوق قانونی‌ای هستند که به پلتفرم‌های دیجیتال اجازه می‌دهند در برابر مسئولیت محتوای کاربران یا عملکرد کاربران خود تحت شرایط خاص محافظت شوند. این مصونیت‌ها معمولاً مشروط به رعایت برخی الزامات قانونی، از جمله حذف سریع محتوای مجرمانه پس از اطلاع‌رسانی و اعمال سیاست‌های مشخص مدیریت محتوا است.

2- چارچوب بین‌المللی

• Section 230 Communications Decency Act (USA):
  • این قانون یکی از مشهورترین نمونه‌های Safe Harbor است که پلتفرم‌ها را در برابر مسئولیت محتوای تولیدشده توسط کاربران معاف می‌کند، مشروط به اینکه خود پلتفرم محتوا را به‌طور فعال مدیریت نکند.
• Digital Services Act (DSA) اتحادیه اروپا):
  • در اروپا نیز مصونیت‌های مسئولیتی مشروط تعریف شده‌اند: پلتفرم‌ها در صورت رعایت فرآیندهای شفاف حذف محتوا و گزارش‌دهی به نهادهای ناظر، از مسئولیت مستقیم محفوظ می‌مانند.

3- الزامات و محدودیت‌ها

• شفافیت: پلتفرم‌ها باید سیاست‌های مدیریت محتوا را واضح و عمومی اعلام کنند.
• حذف محتوا: پس از اطلاع‌رسانی، پلتفرم موظف به حذف محتوای غیرقانونی است.
• همکاری با نهادهای نظارتی: در صورت درخواست قانونی، اطلاعات مرتبط باید ارائه شود.

4- ایران

• در ایران، هیچ قانون مشخص و کامل برای مصونیت مسئولیتی پلتفرم‌ها وجود ندارد. پلتفرم‌ها عمدتاً تحت نظارت شدید هستند و مصونیت قانونی محدود یا غیرفعال است.

منابع:

1. S. Congress. Communications Decency Act, 1996.
2. European Commission. Digital Services Act, 2022.
3. Suzor, N. “Digital Constitutionalism and Safe Harbor Provisions.” Internet Policy Review, 2021.

. Latham & Watkins

EUR-Lex

European Papers

۲ دسترسی منصفانه به بازار و کاربران  (Fair Market Access)

• قواعد بی‌طرفی شبکه (۲۰۱۵/۲۱۲۰) حق دسترسی پلتفرم‌ها به کاربران را در برابر تبعیض شبکه‌ای تقویت می‌کند و محیط قابل پیش‌بینی برای سرمایه‌گذاری رسانه‌های برخط می‌سازد.

تعریف و اهمیت

دسترسی منصفانه به بازار و کاربران به معنای آن است که پلتفرم‌ها بتوانند به‌طور آزاد و برابر خدمات خود را به کاربران ارائه دهند، بدون اینکه محدودیت‌های غیرمنصفانه توسط دولت یا نهادهای نظارتی ایجاد شود. این حق شامل جلوگیری از تبعیض در دسترسی به کاربران، برخورداری از فرصت برابر برای رقابت و حفظ فضای نوآوری است.

چارچوب بین‌المللی

• EU Digital Markets Act (DMA):
  • الزامات ویژه برای پلتفرم‌های دروازه‌ای (Gatekeepers)، که مانع دسترسی منصفانه به کاربران نشوند.
  • جلوگیری از استفاده پلتفرم‌های بزرگ از موقعیت غالب خود برای محدود کردن رقبا.
• WTO and Trade Principles:
  • اصول تجارت جهانی و موافقت‌نامه‌های تجارت خدمات دیجیتال، حق دسترسی برابر به بازار برای ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال خارجی و داخلی را تضمین می‌کنند.

ایران

• در ایران، دسترسی پلتفرم‌ها به کاربران اغلب وابسته به موافقت‌ها و مجوزهای دولتی است.
• برخی محدودیت‌ها یا انحصارات باعث می‌شود که فضای رقابت کاهش یابد و نوآوری محدود شود.

منابع:

1. European Commission. Digital Markets Act, 2022.
2. World Trade Organization. Trade in Services Agreement, 2021.
3. Khan, L. “Gatekeepers and Fair Access in Digital Markets.” Harvard Law Review, 2020.

 

 EUR-Lex

۳ شفافیتِ متقابل و گفت‌وگو با رگولاتور (Regulatory Transparency & Dialogue)

• DSA سازوکارهای تماس با مقامات، نماینده قانونی در اتحادیه و گزارش‌های شفافیت سالانه را مقرر می‌کند؛ این‌ها اگرچه الزام برای پلتفرم‌ها هستند، اما در عمل حق آن‌ها برای گفت‌وگوی ساختاریافته و پاسخ‌گویی منظم دولت‌ها را نیز تثبیت می‌کند.

تعریف و اهمیت

شفافیت متقابل و گفت‌وگو با رگولاتور به معنای وجود کانال‌های ارتباطی روشن، پاسخگو و قانونی بین پلتفرم‌ها و نهادهای دولتی است. این حق شامل گزارش‌دهی منظم، اشتراک اطلاعات درباره عملکرد پلتفرم، و همکاری در زمینه سیاست‌گذاری و نظارت است.

چارچوب بین‌المللی

• Digital Services Act (DSA):
  • الزامی برای پلتفرم‌ها جهت ارائه گزارش‌های شفاف درباره فعالیت‌ها، شکایات کاربران و حذف محتوا به نهادهای ناظر.
  • تشویق به گفت‌وگوی منظم برای ایجاد سیاست‌های هوشمند و متوازن.
• OECD Guidelines on Digital Government:
  • توصیه به ایجاد فرآیندهای شفاف و مشارکتی بین دولت و ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال برای تضمین پاسخگویی و کارایی.

ایران

• در ایران، گفت‌وگو با رگولاتورها محدود است و معمولاً یک‌جانبه و دولتی محور است.
• نبود فرآیندهای رسمی باعث می‌شود که شفافیت و پاسخگویی به حداقل برسد.

منابع:

1. European Commission. Digital Services Act, 2022.
2. Guidelines on Digital Government, 2021.
3. Suzor, N. “Governance of Online Platforms: Transparency and Dialogue.” Internet Policy Review, 2020.

 Digital Services act

۴ چارچوب‌های حمایتی برای تنوع فرهنگی و تولید محتوا (Cultural Diversity & Content Support)

• سیاست‌های سهم محتوای بومی/اروپایی در (30%) AVMSD و ترویج برجستگی آن، ضمن تحمیل تکلیف به پلتفرم‌ها، مزیتی رقابتی برای زیست‌بوم تولید داخلی ایجاد می‌کند و دسترسی به حمایت‌های فرهنگی/معافیت‌ها را قابل دفاع می‌سازد.

تعریف و اهمیت

پلتفرم‌ها حق دارند در چارچوب‌ها و سیاست‌هایی حمایت شوند که تنوع فرهنگی، تولید محتوای محلی و نوآوری را تشویق کنند. این امر به حفظ هویت فرهنگی، افزایش محتوای باکیفیت و حمایت از تولیدکنندگان محلی کمک می‌کند.

چارچوب بین‌المللی

• UNESCO Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions (2005):
  • حمایت از تولیدکنندگان محلی و تشویق تنوع فرهنگی در فضای دیجیتال.
• EU Audiovisual Media Services Directive (AVMSD):
  • الزام به پشتیبانی از محتوای اروپایی و تولیدات محلی در پلتفرم‌ها.
  • ایجاد سیاست‌های انگیزشی برای تولید محتوای متنوع و باکیفیت.

ایران

• در ایران، پلتفرم‌ها معمولاً محدود به تولید محتوای مجاز دولتی هستند و چارچوب حمایتی مشخصی برای تولید محتوای بومی و تنوع فرهنگی وجود ندارد.
• نتیجه: محدودیت در نوآوری، تنوع محتوا و توسعه فرهنگی.

منابع:

1. Convention on Cultural Diversity, 2005.
2. European Commission. AVMS Directive, 2018.
3. Cormode, G., & Krishnamurthy, B. “Platform Policies and Cultural Diversity.” Communications of the ACM, 2018.

 

 Latham & Watkins

law.stanford.edu

تنش‌های رایج و توازن مطلوب

۱ آزادی بیان در برابر ایمنی آنلاین  (Freedom of Expression vs. Online Safety)

شرح:
آزادی بیان حق بنیادین کاربران برای انتشار نظرات و محتوا است، اما در فضای دیجیتال، این آزادی می‌تواند با انتشار محتوای مضر، خشونت‌آمیز یا نفرت‌انگیز در تضاد باشد. قوانین مانند Digital Services Act (DSA) تلاش می‌کنند تعادلی بین آزادی بیان و ایمنی کاربران برقرار کنند.

راه حل پیشنهادی:

• ایجاد سیستم‌های مدیریت محتوا مبتنی بر شفافیت و معیارهای واضح.
• آموزش کاربران و الگوریتم‌ها برای تشخیص محتوای مضر بدون محدود کردن آزادی بیان مشروع.

 

 European Commission

۲ کارایی الگوریتم‌ها در برابر حق انتخاب  (Algorithmic Efficiency vs. User Choice)

شرح:
الگوریتم‌ها برای بهینه‌سازی تجربه کاربری و ارائه محتوای مرتبط طراحی می‌شوند، اما گاهی حق انتخاب کاربران را محدود می‌کنند، زیرا کاربران تنها با محتوایی که الگوریتم پیشنهاد می‌دهد درگیر می‌شوند.

راه حل پیشنهادی:

• ارائه گزینه‌های شخصی‌سازی شفاف به کاربران، تا بتوانند الگوریتم‌ها را مطابق با اولویت‌های خود تنظیم کنند.
• الزام پلتفرم‌ها به شفافیت در نحوه کار الگوریتم‌ها و ارائه ابزارهای انتخاب آزادانه محتوا.

 

 Future of Privacy Forum

 

۳ حفاظت از داده در برابر نوآوری (Data Protection vs. Innovation)

شرح:
حفاظت از داده‌های شخصی کاربران ممکن است با نوآوری و توسعه خدمات جدید در پلتفرم‌ها در تضاد باشد. محدودیت‌های شدید داده می‌توانند رشد و توسعه محصولات نوآورانه را کاهش دهند، در حالی که عدم حفاظت داده‌ها حریم خصوصی کاربران را تهدید می‌کند.

راه حل پیشنهادی:

• پیاده‌سازی مدیریت داده مبتنی بر حریم خصوصی (Privacy by Design) که نوآوری را محدود نکند.
• استفاده از داده‌های ناشناس یا کدگذاری شده برای توسعه الگوریتم‌ها و خدمات جدید، بدون افشای داده‌های حساس کاربران.

تنش/موضوع	ایران	اتحادیه اروپا	ایالات متحده/ اسناد بین‌المللی
آزادی بیان در برابر ایمنی آنلاین	محدودیت‌های شدید و فیلترینگ، آزادی بیان در فضای دیجیتال اغلب کاهش یافته است	DSA: تعادل بین آزادی بیان و ایمنی کاربران با فرآیندهای شفاف و حذف محتوای مضر	حقوق کاربران تضمین شده، اما ایمنی آنلاین کمتر قانونمند و بیشتر متکی بر پلتفرم‌ها
راه حل پیشنهادی	ایجاد قوانین شفاف و کانال‌های قانونی برای رسیدگی به محتوای مضر	سیستم مدیریت محتوا با معیارهای واضح و شفاف، آموزش کاربران	توسعه الگوریتم‌های مدیریت محتوا با شفافیت و آموزش کاربران
کارایی الگوریتم‌ها در برابر حق انتخاب	الگوریتم‌ها محدود به سیاست‌های دولتی و محتواهای مجاز، انتخاب کاربران محدود	الزام به شفافیت الگوریتم‌ها و ارائه گزینه‌های شخصی‌سازی به کاربران	الگوریتم‌ها کارآمد هستند، اما شفافیت محدود، حق انتخاب کاربر گاهی نادیده گرفته می‌شود
راه حل پیشنهادی	ارائه گزینه‌های تنظیم محتوا و شفافیت الگوریتم‌ها	شفاف‌سازی الگوریتم و امکان تنظیم توسط کاربر	شفاف‌سازی الگوریتم‌ها و ابزارهای انتخاب آزادانه محتوا
حفاظت از داده در برابر نوآوری	قوانین حفاظت داده محدود، نوآوری دیجیتال تحت نظارت و محدودیت‌های شدید	GDPR: حفاظت داده قوی، نوآوری با استفاده از داده‌های ناشناس یا مجاز	حفاظت داده‌ها توسط قوانین فدرال و ایالتی، نوآوری با مدیریت داده‌های ناشناس
راه حل پیشنهادی	پیاده‌سازی سیاست‌های حفاظت داده همراه با امکان نوآوری	GDPR: حفاظت داده قوی، نوآوری با استفاده از داده‌های ناشناس یا مجاز	حفاظت داده‌ها توسط قوانین فدرال و ایالتی، نوآوری با مدیریت داده‌های ناشناس

 European Data Protection Board

 

توصیه‌های عملی برای اعضای اتحادیه (Check list اجرایی)

1. حریم خصوصی و داده
   • نقشه جریان داده، مبنای قانونی پردازش، و داشبورد حق‌مطالبات کاربر (دسترسی/حذف/اعتراض/حمل‌پذیری) را عملیاتی کنید.

 European Data Protection Board

1. مدیریت محتوا و شکایات
   • رویه‌های «اطلاع–اقدام» شفاف، اعلانِ دلیل، امکان فرجام‌خواهی و گزارش‌دهی دوره‌ای را پیاده کنید؛ برای پلتفرم‌های بزرگ، ارزیابی ریسک سیستمی و دسترسی پژوهشی را در نقشه راه بگذارید

. European Commission

 

Digital Strategy

1. تبلیغات و توصیه‌گرها
   • برچسب‌گذاری آگهی، هویت سفارش‌دهنده و دلایل هدف‌گیری را نمایش دهید؛ اگر مشمول VLOP/VLOSE هستید، گزینه غیرپروفایلی برای هر توصیه‌گر ارائه کنید.

Future of Privacy Forum

Digital Services Act

1. بی‌طرفی شبکه و کیفیت خدمت
   • SLAها را با مفاد بی‌طرفی شبکه/عدم تبعیض ترافیک هم‌سو کنید و شاخص‌های کیفیت تجربه (QoE) را شفاف به کاربر گزارش دهید.

EUR-Lex

1. دسترس‌پذیری
   • رابط وب/موبایل/تلویزیون هوشمند را با WCAG 2.1 AA هم‌راستا کنید و مستندات دسترس‌پذیری منتشر نمایید.

 Digital StrategyW3C

1. هویت و پاسخ‌گویی رسانه‌ای
   • اطلاعات کامل هویتی/تماس و مرجع نظارتی را به‌صورت برجسته در وب‌سایت/اپلیکیشن درج کنید؛ الگوی AVMSD را مبنا بگیرید.

 Digital Strategy

1. مصونیت مسئولیتی مشروط
   • فرایندهای داخلی برای دریافت اخطار معتبر، اقدام سریع و مستندسازی را طراحی کنید تا از مزایای Safe Harbor برخوردار بمانید؛ «پایش عام» انجام ندهید اما پایشِ هدفمند مبتنی بر ریسک را با مستندات شفاف پیش ببرید.

 Latham & Watkins

European Papers

چک‌لیست اجرایی پیشنهادی برای اعضای اتحادیه رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر

الف) حقوق کاربران

1. حریم خصوصی و داده‌های شخصی
   • بررسی و اطمینان از رعایت قوانین حفاظت داده (مثلاً GDPR برای اروپا، استانداردهای بین‌المللی).
   • پیاده‌سازی سیاست‌های Privacy by Design در تمامی سرویس‌ها.
   • اطلاع‌رسانی شفاف به کاربران درباره جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها.
2. دسترسی امن و برابر (بی‌طرفی شبکه)
   • تضمین دسترسی برابر کاربران به تمامی خدمات بدون تبعیض.
   • بررسی دسترس‌پذیری سرویس‌ها برای افراد با نیازهای خاص و معلولیت‌ها.
   • پایش و رفع موانع احتمالی در تجربه کاربری.
3. شفافیت و امکان اعتراض در مدیریت محتوا
   • ایجاد سازوکار رسمی برای ثبت شکایات کاربران.
   • انتشار سیاست‌های مدیریت محتوا به‌صورت شفاف و قابل دسترسی.
   • ارائه گزارش‌های دوره‌ای درباره محتوای حذف شده و دلایل آن.
4. آگاهی از تبلیغات و الگوریتم‌ها
   • اطلاع‌رسانی درباره نحوه عملکرد الگوریتم‌ها و سیستم‌های توصیه‌گر.
   • ارائه گزینه‌هایی برای کنترل محتوای پیشنهادی و تبلیغات به کاربران.
5. دسترسی‌پذیری و شمول
   • تضمین دسترسی به خدمات برای تمامی گروه‌های سنی، فرهنگی و زبانی.
   • طراحی رابط‌های کاربری قابل استفاده برای افراد با محدودیت‌های مختلف.

ب) حقوق پلتفرم‌ها در قبال دولت‌ها

1. مصونیت مسئولیتی مشروط (Safe Harbor)
   • بررسی قوانین محلی و بین‌المللی برای اطمینان از مصونیت مسئولیتی.
   • پیاده‌سازی فرآیندهای حذف محتوای غیرقانونی و گزارش‌دهی شفاف.
2. دسترسی منصفانه به بازار و کاربران
   • شناسایی محدودیت‌ها یا انحصارات و پیگیری حق دسترسی برابر.
   • توسعه راهکارهایی برای رقابت منصفانه و شفافیت در بازار.
3. شفافیت متقابل و گفت‌وگو با رگولاتور
   • ایجاد کانال‌های رسمی ارتباط با نهادهای نظارتی.
   • ارائه گزارش‌های دوره‌ای و پاسخگویی مستند به نهادهای رگولاتوری.
4. حمایت از تنوع فرهنگی و تولید محتوا
   • ایجاد برنامه‌ها و سیاست‌های تشویقی برای تولید محتوای محلی و باکیفیت.
   • پایش و تضمین رعایت حقوق تولیدکنندگان محتوای محلی و فرهنگی.

ج) تنش‌های رایج و راهکارها

1. آزادی بیان در برابر ایمنی آنلاین
   • ایجاد سیاست‌های شفاف مدیریت محتوا و آموزش کاربران.
2. کارایی الگوریتم‌ها در برابر حق انتخاب
   • ارائه گزینه‌های شخصی‌سازی و شفاف‌سازی نحوه عملکرد الگوریتم‌ها.
3. حفاظت از داده در برابر نوآوری
   • استفاده از داده‌های ناشناس یا رمزگذاری شده برای توسعه خدمات نوآورانه.

د) نکات عملیاتی

• اجرای دوره‌های آموزشی برای تیم‌های داخلی درباره حقوق دیجیتال و حریم خصوصی.
• مستندسازی تمامی فرآیندهای مدیریت محتوا، شکایات و پاسخگویی.
• پایش دوره‌ای قوانین داخلی و بین‌المللی و تطبیق سرویس‌ها با استانداردها.
• ایجاد سازوکار بازخورد از کاربران برای بهبود مستمر تجربه و حقوق آنها.

 

جمع‌بندی

در الگوی جهانی حقوق رسانه‌های آنلاین، مجموعه‌ای از «حقوق عامه» به‌عنوان ستون‌های بنیادین نظام تنظیم‌گری شناخته می‌شود. این حقوق شامل حفاظت از حریم خصوصی کاربران در برابر جمع‌آوری و پردازش بی‌ضابطه داده‌ها، دسترسی برابر به خدمات و محتوا بدون تبعیض یا انحصار، شفافیت در عملکرد پلتفرم‌ها اعم از الگوریتم‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، امکان اعتراض و رسیدگی مؤثر به تصمیمات و رویه‌های پلتفرم، و نهایتاً دسترس‌پذیری برای همه گروه‌ها به‌ویژه افراد دارای معلولیت و اقلیت‌های زبانی است. این مجموعه، مبنای اخلاقی و حقوقی تضمین عدالت دیجیتال در فضای آنلاین به شمار می‌رود.

در نقطه مقابل، «حقوق پلتفرم‌ها» نیز واجد اهمیت اساسی است و بی‌توجهی به آن می‌تواند به رکود نوآوری یا تمرکز قدرت در چند قطب محدود منجر شود. این حقوق شامل مصونیت‌های مسئولیتی مشروط (Safe Harbor) در قبال محتوای کاربران برای حفظ آزادی بیان در کنار مسئولیت‌پذیری متناسب، دسترسی منصفانه به بازار و کاربران به‌منظور جلوگیری از تبعیض در سطح ملی و فراملی، و نیز نهادینه‌سازی گفت‌وگوی متقابل با رگولاتورها است تا هم پلتفرم‌ها از ثبات و پیش‌بینی‌پذیری سیاستی بهره‌مند شوند و هم دولت‌ها از نوآوری و پویایی محروم نمانند.

مجموعه‌ای از چارچوب‌های بین‌المللی تاکنون کوشیده‌اند توازنی میان این دو دسته حقوق برقرار کنند. از جمله: مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR) در اتحادیه اروپا که استانداردی جهانی در حفاظت از داده‌ها ایجاد کرده است؛ قانون خدمات دیجیتال (DSA) که مرزهای آزادی بیان و ایمنی آنلاین را بازتعریف می‌کند؛ و دستورالعمل خدمات رسانه‌ای دیداری و شنیداری (AVMSD) که بر تنوع فرهنگی و مسئولیت پلتفرم‌های محتوایی تأکید دارد. در کنار این‌ها، اصول یونسکو درباره آزادی بیان و رسانه‌های دیجیتال و نیز اصول راهنمای سازمان ملل در حوزه کسب‌وکار و حقوق بشر (UNGPs) چارچوب‌های نرم‌حقوقی ارزشمندی فراهم کرده‌اند که در عمل به استانداردهای مرجع جهانی تبدیل شده‌اند.

در نهایت، آنچه از مقایسه این تجربه‌ها حاصل می‌شود، شکل‌گیری یک الگوی نسبتاً بالغ از توازن میان آزادی، ایمنی و نوآوری است؛ الگویی که نه تنها برای کشورهای پیشرو در عرصه حقوق دیجیتال، بلکه برای جوامعی که در حال تدوین مقررات بومی برای اکوسیستم‌های رسانه‌ای مانند VOD، IPTV و AOD هستند نیز الهام‌بخش خواهد بود. اقتباس هوشمندانه از این چارچوب‌ها می‌تواند همزمان زمینه حفظ حقوق بنیادین کاربران، حمایت از تنوع فرهنگی و زبان‌های محلی، و ایجاد محیطی پایدار و قابل پیش‌بینی برای رشد نوآوری‌های بومی را فراهم آورد.

 

 European Data Protection
 BoardEuropean
Commission
Digital Strategy
UNESCO

 

**برای بررسی‌های تحلیلی تطبیقی و صحت منابع از ChatGPT استفاده شده است

آرش دارابیان دبیر اتحادیه رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ایران